رویکرد مبتنی بر پذیرش و تعهد (act) چیست؟
با توجه به پیشرفت و گسترش قابل ملاحظه رویکردهای درمانی در حوزه روانشناسی و تخصصی تر شدن هر چه بیشتر این رشته نیاز است افرادی که در این حوزه فعالیت میکنند یا تمایل به ورود و کار در این حیطه را دارند سطح اطلاعات خود را هر چه بیشتر در این زمینه بالا ببرند، که یکی از این رویکردها که در چند سال اخیر با استقبال قابل توجهی روبه رو بوده “رویکرد ACT” است.
ما در این مقاله درمورد چیستی رویکرد مبتنی بر پذیرش و تعهد، هدف و فرایندهای اصلی آن همراه با مثالی ساده و کاربردی صحبت خواهیم کرد.
مقدمه
ار آنجایی که رویکرد ACT نسبت به دیگر رویکردهای درمانی مانند رویکرد شناختی رفتاری (CBT) یا روانکاوی جوانتر است، به همین خاطر تعداد افرادی که با تمام قوا وارد این حیطه درمانی میشوند کم است. شاید دیده باشید افرادی که برای شنا به استخر یا دریاچه میروند قبل از شیرجه زدن به درون آن در ابتدا انگشتان خود را وارد آب میکنند و سپس کم کم مابقی اعضای بدن خود را تا اینکه نهایتا در آن شیرجه میزنند.
رویکرد مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT) نیز به همین ترتیب است افراد ابتدا با شک و تردید، کمی در آن داخل میشوند چون هنوز نسبت به آن اطمینان ندارند اما با آشنایی بیشتر با آن، در آن غوطهور خواهند شد.
دلیل عمده این عدم اطمینان اولیه نیز این امر است که بر خلاف مدل های درمانی دیگر که فرضشان بر این است که مراجعان باید علائمشان کاهش یابد تا اینکه بتوانند زندگی بهتری شروع کنند، در مدل درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT) زندگی توجه آگاهانه و همسو با ارزشها پیامد مطلوب رویکرد ACT است و نه کاهش علائم. با اینکه رویکرد مبتنی بر پذیرش و تعهد علائم را کاهش میدهد اما هرگز هدفش این نیست.(امین زاده،1394)
رویکرد مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT) چیست؟
درمان مبتنی بر تعهد و پذیرش مخلوطی از 4 رویکرد توجه آگاهی ، پذیرش ، تعهد و تغییر رفتار است. اساس درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد نظریه نظام ارتباطی (Relational Frame Theory: RFT) است. که حاصلی از موج سوم روان درمانی است که توسط استیون هیز و همکارانش در سال 1982 معرفی شد. واژه ACT در واقع برگرفته شده از:
Acceptance and Commitment Therapy”: ACT” است.
A: پذیرش افکار و احساسات و بودن در زمان حال
C: انتخاب جهتی ارزشمند
T: عمل کردن
اساسا ACT یک درمان رفتاری است: درباره عمل کردن. اول اینکه عمل ارزشمدار است. به عنوان مثال در زندگی به دنبال چه چیزی هستید؟ در قلب و فکرتان به چه چیزی اهمیت می دهید؟ و….. سپس میتوانید از این ارزشهای مرکزی برای هدایت کردن ، برانگیختن و الهام بخشیدن به تغییر رفتاری استفاده کنید.
دوم اینکه این روش درباره عمل ((توجه آگاهانه)) است: عملی که هوشیارانه انجام میدهید با آگاهی کامل _کاملا باز نسبت به تجربیاتی که دارید و کاملا درگیر با هر آنچه انجام میدهید.
رویکردACT اسمش را از یکی از پیام های مرکزی اش گرفته است: بپذیرید هر آنچه را که خارج از کنترل شخص شما هست و متعهد باشید به آنچه که زندگی شما را پر بار میسازد.( امین زاده،1394)
ACT بر مبنای این مفروضه است که اصلی ترین مشکلی که اکثر مراجعان با آن مواجه می شوند اجتناب تجربه ای است، که به اجتناب فرد از افکار، احساسات، حواس، و سایر رویدادهای خصوصی گفته میشود. اجتناب می تواند کاربردهای خاص خودش را در دنیای واقعی داشته باشد، مثل وقتی که یک نفر رانندگی در خیابانی که پل آن خراب شده است اجتناب میکند یا از لمس یک اجاق داغ خودداری می کند. اما در زمینه افکار و احساسات، افرادی که تلاش میکنند تا از تجربیات خصوصی اجتناب کنند، ممکن است به طور متناقضی آنها را افزایش دهند و منجر به انواعی از اجتناب شوند_ که حتی باعث ایجاد مشکلات بیشتری شود.(کمالی و کیان راد،1393)
هدف درمان در رویکرد مبتنی بر پذیرش و تعهد چیست؟
در رویکرد مبتنی بر پذیرش و تعهد هدف درمان، ایجاد انعطاف پذیری شناختی از طریق شش فرایند، پذیرش، هم جوشی زدایی، خود به عنوان زمینه ارتباط با زمان حال، ارزشها و عمل متعهدانه به ارزشهاست که در ادامه راجب به آنها صحبت خواهیم کرد.
انعطاف پذیری روانشناختی یعنی فرد این توانایی را داشته باشد که بتواند به جای غرق شدن در گذشته و آینده، در زمان حال زندگی کند و ارزشها و اهداف خود را شناسایی کند و به جای اجتناب از افکار، احساسها، خاطرهها یا امیال آزاردهنده رفتاری را در پیش بگیرد که با ارزشها و اهدافش هماهنگ باشد.
بدین منوال فرد با کنترل موثر دردها، رنج ها و تنش هایی که زندگی به طور اجتناب ناپذیری برای او ایجاد کرده، یک زندگی پربار و معنادار برای خود ایجاد می نماید. شناسایی و تشخیص مرزهایی که افراد را از زندگی مطلوب بازداشته اند، مولفه های کلیدی مداخلات مبتنی بر تعهد و پذیرش است.
رویکرد مبتنی بر پذیرش و تعهد ارتباط بین افکار و احساسات مشکلزا را تغییر میدهد تا افراد آنان را به عنوان علائم مرضی درک ننموده و حتی یاد بگیرند که آنها را بیضرر (حتی اگر ناراحت کننده و ناخوشایند باشند) درک کنند.
در واقع در رویکرد مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT) هدف این است که افراد بیاموزند وقایع درونیشان، مخصوصاً آنهایی را که ناخواستهاند، قضاوت نکنند و بپذیرند.
رویکرد مبتنی بر پذیرش و تعهد فرد را یاری میکند تا حسی متعالی از خود کسب کند. هدف کاربرد رویکرد ACT آن است که به مراجع کمک کند تا ارزشهای زندگی اش را مشخص کند و بر اساس آنها اقدام به عمل کند.
نتایج پژوهشها نشان داده است که رویکرد مبتنی بر پذیرش و تعهد بر افزایش رضایتمندی زناشویی، کاهش اضطراب، افسردگی، استرس پس از سانحه، دردهای حاد و مزمن ، سوءمصرف مواد و سایکوز موثر است. (عزیزی و همکاران،1396)
شش فرایند اصلی در رویکرد مبتنی بر پذیرش و تعهد
رویکرد مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT) در عمل میتواند در قالب 6 فرایند که از درون با هم مرتبط اند مورد توجه قرار بگیرد. این فرایند های اساسی در بسیاری از زمینه های مهم به هم مرتبط اند و هیچ یک از آنها نباید کاملا جدا در نظر گرفته شود.
ارتباط با لحظه اکنون
در این گام آگاهی روانی فرد در زمان حال تأکید می شود و فرد به حالات روانی، جسمانی، افکار، احساسات و رفتارخود درلحظه حال آگاهی مییابد. (محمود علیلو،1396)
وقتی که یاد میگیریم با لحظه اکنون ارتباط برقرار کنیم، یاد میگیریم همه آنچه را که آن لحظه در اختیار دارد (مثلا افکار افسرده یا شاد، تصاویر اضطراب برانگیز یا خنده آور و غیره) در آغوش بگیریم و بپذیریم و مشاهده کنیم که افکار، احساسات و حواس در یک رود بی انتها می آیند و میروند و چیزی بیشتر یا کمتر از رویدادهای خصوصی نیستند. با این طرز تلقی از ارتباط با لحظه اکنون ما میتوانیم حتی وقتی که در حال تجربه رویدادهای خصوصی ناخواسته هستیم با توجه آگاهی و براساس ارزشهای انتخابی خود عمل کنیم.
تمرینات تمایل و توجه آگاهی نظیر مدتیشن، دو نوع از مداخلاتی است که ارتباط با لحظه اکنون را افزایش میدهد. (کمالی و کیان راد،1393)
هم جوشی زدایی (به افکارتان نگاه کنید)
هم جوشی زدایی (ناهمجوشی) به این معناست که یاد بگیریم از افکار، تخیلات و خاطراتمان جدا یا سوا شویم. به جای اینکه گرفتار افکارمان شویم یا با تهدید آنها وادار به انجام کاری شویم به آنها اجازه دهیم بیایند و بروند و درست مانند ماشینهایی که در بیرون از پنجره ما در حال گذر هستند.
فردی را در نظر بگیرید که وسواس های فکری درباره آلودگی را تجربه میکند یا هذیان های پارانوئیدی دارد. درباره اینکه کار ساده ای مثل بیرون رفتن از درها منجر به مرگ می شود. ناهمجوشی به فرد اجازه میدهد افکارش را به عنوان افکار ببیند نه اینکه آنها را حقایق مسلمی درباره جهان به حساب آورد. ناهمجوشی، مراجع را رها می سازد تا به جای محتوای کلامی همجوش، بر مبنای ارزشها و شرایط محیط کنونی اش عمل کند.
پذیرش
در این راستا به بیمار آموزش داده میشود که تلاش برای اجتناب یا کنترل تجارب ذهنی آزار دهنده اش بی تأثیر است یا اثرمعکوس دارد و موجب تشدید آنها میشود و باید سعی کند آنها را به طورکامل بپذیرد. (محمود علیلو،1396)
درمانگر ACT به مراجع فرصت می دهد که احساساتی که در مسیر زندگی به طور اجتناب ناپذیری ایجاد می شوند داشته باشد و آن احساسات را همانطور که هستند تجربه کند و نه به عنوان چیزی که باید از آن اجتناب کند مراجع یاد میگیرد خودش را به خاطر مشکلات سرزنش نکند برای تغییر تجربیات خصوصی تلاش نکند و تمایل داشته باشد با ترس و سایر رویدادهای روانشناختی ناخواسته مواجه شود و در مسیری که انتخاب کرده و در یک جهت ارزشمند حرکت کند. (کمالی و کیان راد،1393)
خود به عنوان زمينه (آگاهی خالص)
همگي ما با فكر كردن با خود خيلی آشنا هستيم: بخشی از ما كه هميشه فكر ميكند، افكار، باورها، خاطرات، قضاوت ها، خيالات، طرح ها و غيره توليد ميكند. اما بيشتر افراد با نگاه كردن به خودشان نا آشنا هستند: جنبه اي از ما كه آگاه است از هر آنچه كه در هر لحظه فكر میكنيم، احساس ميكنيم، ميبينيم يا انجام ميدهيم.
براي مثال در طول زندگي بدن شما تغيير میكند، افكار شما تغيير میكنند، احساسات شما تغيير میكنند، نقش هايي كه داريد تغيير ميكنند اما شمايی که قادر هست به همه اين تغييرات توجه يا نگاه كند هرگز تغيير نخواهد كرد. همانند اين است كه شما برای تمام زندگی تان آنجا بوده اید. رویکرد مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT) فرصت های عملی فراهم میکند تا خود به عنوان زمینه یا این آگاهی خالص افزایش پیدا کند. (امین زاده،1394)
ارزشها (بدانید چه چیزی مهم نیست)
در این گام، به فرد کمک میشود تا ارزشهای شخصیاش را بشناسد وبه شکل عملیاتی بتواند آنها را به اهداف رفتاری خاص تبدیل کند.
یک درمانگر در رویکرد ACT معمولا سوالاتی از این قبیل میپرسد “در زندگیتان دنبال چه چیزی هستید؟” چه چیزهایی برای شما واقعا اهمیت دارد؟ و…. (محمود علیلو،1396)
ارزشها، صفات مطلوب برای عمل مداوم هستند. داشتن ارزشهای واضح و روشن یک قدم اساسی در خلق زندگی پر معنا است. معمولا در رویکرد ACT از ارزشها به عنوان جهت های انتخاب شده زندگی یاد میکنیم. ما معمولا ارزش ها را با قطب نما مقایسه میکنیم چرا که آنها به ما جهت میدهند و سفر ما را به طور مداوم هدایت میکنند.(امین زاده،1394)
عمل متعهدانه (انجام دهيد آنچه را كه لازم است)
عمل متعهدانه، به معنای انجام عمل مؤثری است كه توسط ارزشهايمان هدايت شده باشد. خيلي خوب است كه ارزشهايمان را بشناسيم اما اين امر فقط از طريق عمل مداوم همسو با ارزش ها كه زندگي را غني، كامل و معنادار میسازد بايد صورت گيرد.
به عبارت ديگر ما سفری در پيش نخواهيم داشت اگر فقط به قطب نما خيره شويم؛ سفر ما وقتي شروع میشود كه پاها و دست هايمان را براي رسيدن به هدف مورد نظرمان به كار اندازيم. عمل ارزش مدار طيف وسيعي از افكار و احساسات هم مطلوب و هم نامطلوب را بر می انگیزد.
بنابراين عمل متعهدانه به معنای “انجام دهید آنچه را که لازم است”می باشد: براي داشتن زندگي ارزشمند حتي اگر درد و رنج به دنبال داشته باشد.
همه مداخلات رفتاری سنتی، مانند هدف گزینی، مواجهه، فعال سازی رفتاری و آموزش مهارت ها، میتوانند در این بخش از مدل به کار گرفته شوند و هر مهارتی که میتواند زندگی را تسهیل و پر بار سازد، از مذاکره تا مديريت زمان، از جرأت ورزي تا حل مسئله، از خودآرام سازی تا مقابله با بحران، میتواند در این بخش از نمودار شش وجهی آموخته شوند. (به شرط آن که در خدمت زندگی ارزشمند باشد و نه در خدمت اجتناب تجربه ای).( امین زاده،1394)
درمانگر چگونه از رویکرد ACT برای درمان استفاده میکند؟
در ادامه، استعاره ای فیزیکی و قابل لمس برای توضیح مختصر مدل اکت ارائه میدهیم.
درمانگر: درمانگر سخت است که ACT (درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد) را فقط با تعریف سادهای به شما توضیح دهم به همین خاطر با مثالی قابل لمس این کار را انجام خواهم داد.
درمانگر کتابی را به مراجع نشان خواهد داد و میگوید این کتاب همان افکار، احساسات و خاطراتی هست که مدت زمان زیادی با انها دستو پنجه نرم کردهاید. حالا این کتاب را جلویه صورت خود نگه دارید، آیا میتوانید همزمان به راحتی با من صحبت کرده یا کار دیگری را انجام دهید؟
مراجع: خیر
درمانگر: زمانی که محکم افکار و احساسات خود را در دست گرفته اید (همانند نگه داشتن کتاب جلویه صورتتان) صحبت کردن با من چطور است؟
مراجع: خیلی سخت
درمانگر: خب مادامی که این افکار و احساسات را محکم نگه داشته اید (همچون کتاب) نه تنها رابطه خود را با جهان اطراف و دیگران بلکه نمیتوانید آنچه را که برای زندگیتان هم مفید است انجام دهید.
مراجع: زیر لب می گوید بله
درمانگر: حالا از شما میخواهم کتاب را محکم جلو صورت خود نگه دارید و از سمت دیگر من سعی میکنم کتاب را از شما جدا کنم، در این موقعیت شما تحت فشار قرار میگیرید درست است؟
مراجع: بله
درمانگر: حالا به نظرتان اگر بیاییم و به جای مقاومت در برابر جدا شدن کتاب آن را روی پایتان قرار دهید چه حسی خواهید داشت؟
مراجع: فشاری نخواهد بود و احساس آرامش میکنم.
درمانگر: آفرین، در مورد (افکار و احساساتی) که مدت ها است با آن دستو پنجه نرم میکنید نیز به همین ترتیب است شما به خاطر خلاص شدن یا کمتر کردن فشار این افکارها موارد مختلفی از جمله، سرزنش خود و دیگران، مصرف سیگار، خوابیدن، مشاوره و … را امتحان کرده اید اما جوابی نگرفتهاید.
پس بهتر نیس به جای صرف انرژی زیاد برای مقابه با این احساسات و افکار آنها را بپذیرید و انرژی و زمان خود را صرف کارهای سازنده تری بکنید؟
مراجع: به نظرم بله
درمانگر: خب هدف رویکرد ACT ( درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد ) نیز همین است. ما مهارتهایی را یاد خواهیم گرفت، که مهارتهای توجه آگاهی نامیده میشوند که این توانایی را به شما خواهند داد افکار و احساسات خود را مدیریت کنید تا فشار کمتری را متحمل شوید و با جهان اطراف ارتباط برقرار کنید و انرژیتان را صرف کارهایی کنید که کیفیت زندگی شما را بالا ببرد.
جمع بندی
همانطور که اشاره شده هدف رویکرد ACT ( رویکرد مبتنی بر پذیرش و تعهد ) کمک به افراد در شناسایی ارزشهای واقعی در زندگی آنها و همچنین انعطافپذیری شناختی است، به این معنا که به افراد کمک میکند ارزشهای اساسی زندگی خود را شناسایی کنند و در مرحله دوم به جای جنگ و ستیز و صرف انرژی زیاد برای مقابله با افکار و احساسات ناملایم که موجب رنجش و ناراحتی آنها میشوند، آنها را بپذیرند و در کنار این افکار به خلق یک زندگی غنی و معنادار بپردازند.
این مقاله توضیح جامع و مختصری از رویکرد مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT) بود. مدرسه روانشناسی واران همواره سعی در تربیت رواندرمانگرهای موفق و همینطور دادن اطلاعات جامع به افراد بوده است بر همین اساس دوره آموزشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد با حضور جناب دکتر حمید پورشریفی را برگزار کردند.
همچنین برای آشنایی با دیگر رویکردهای رواندرمانی میتوانید وبینار بزرگ اشنایی با رویکردهای روانشناسی و اصول درمانگر شدن را مشاهده کنید.
منابع
هریس، راس، ترجمه امین زاده، انوشه.(1394). ACT به زبان ساده. نشر ارجمند
باخ،پاتریشیا، جی مورگان، دنیل، ترجمه کمالی، سارا، کیان راد، نیلوفر(1393).نشر ارجمند
محمود علیلو، مجید، هاشمی نصرت آباد، تورج، سهرابی، فائزه(1395). اثر بخشی مداخله ترکیبی درمان ترکیبی رویکرد مبتنی بر پذیرش و تعهد(ACT) همراه با فنون رویارویی بر شدت علائم و ابعاد حساسیت اضطرابی بیماران در اختلال اضطراب فراگیر (GAD)
عزیزی،آرمان، قاسمی، سیمین، قربانی، آزاد، شجاعی، فاطمه، محمدی، فاروق(1396). مقایسه اثربخشی خانواده درمانی کارکردی و رویکرد مبتنی برپذیرش و تعهد بر کیفیت زندگی و توانمندی خانوده های دارای فرزند با اختلال نارسایی توجه/ بیش فعالی
درباره رضا نجاری
رضانجاری هستم دانش آموخته لیسانس علوم تربیتی دانشگاه شهید بهشتی و کارشناسی ارشد روانشناسی تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی تهران و همچنین علاقه به نویسندگی و دست به قلم شدن دارم تا بتونم دانش و اطلاعات خودم رو هر چند کوچک در اختیار دیگران قرار بدم.
نوشته های بیشتر از رضا نجاری
با سلام و وقت بخیر
بسیار سپاسگزارم از بابت مطالب خوبی که با ما ب اشتراک گذاشتید
سلام. وقت شماهم بخیر
خواهش میکنم. خوشحالیم که رضایت داشتین از مطلب. شما مقطع کارشناسی ارشد هستین؟
بسیار عالی بود
ممنونم
خواهش میکنیم. خوشحالیم که براتون مفیدبوده. لطفا نظراتتون رو بهمون بگین.
خواهش میکنیم. خوشحالیم از همراهی شما
به نظر میاد اشکالی بر این رویکرده وارده، اینک ما هر احساس و فکری رو مجاز هستم بپذیریم؟ مثل حسی که میگه تو نمی تونی موفق بشی…
سوال خوبی بود تو این رویکرد حسی مثل همینکه شما فرمودین که میگه تو نمیتونی موفق بشی .مراجع یاد میگیره که این فقط یه فکره که ذهن بهش میگه یاد میگیره با توجه اگاهی ازون فکر جدا بشه و کار خودشو بکنه همونطور که اسمش اکته یعنی عمل کردن ،بسیار رویکرد کاملیه تاکنون از همه رویکردا موفق تر بوده
مرسی از پاسختون. اگه شما از این رویکرد استفاده میکنید خوشحال میشیم تجربه تون رو بهممون بگین.
علی آقا این رویکرد هم ممکنه انتقاداتی بهش باشه ولی این جمله ای که شما گفتین یک فکر هست نه یک حس. حس اون حالتی هست که این فکر درشما ایجاد میکنه که از نظر این رویکرد ما باید بپذیریمش و بعد ببینم ایا کمکمون میکنه یا مانع ما میشه تا بعد براش راه حل پیدا کنیم.
بسیار عالی و مفید و خلاصه است..ادامه دهید
بسیار خرسندیم از حسن نظرتون .
بسیار عالی
خلاصه و مفید
موفق باشید
سوال خوبی بود تو این رویکرد حسی مثل همینکه شما فرمودین که میگه تو نمیتونی موفق بشی .مراجع یاد میگیره که این فقط یه فکره که ذهن بهش میگه یاد میگیره با توجه اگاهی ازون فکر جدا بشه و کار خودشو بکنه همونطور که اسمش اکته یعنی عمل کردن ،بسیار رویکرد کاملیه تاکنون از همه رویکردا موفق تر عمل کرده