قالبهای جنسیتی؛ کلیشهها و نقشها
جنسیت یکی از مقولههایی است که در روانشناسی مطالعه میشود. این واژه به تفاوت انتظارهای فرهنگی از دو جنس اشاره دارد. (1) در این مقاله درباره کلیشهها و نقشهای جنسیتی و جنسیتزدگی مطالبی خواهید خواند. اما تفاوت بین جنس و جنسیت را میدانید؟ در اینجا به توضیح آن دو میپردازیم.
تفاوت جنس و جنسیت
جنس به طبقه بندی زن و مرد بر اساس زیست و بیولوژی آنها اشاره دارد. این دستهبندی شامل ژنها، کروموزومها وهورمونها میشود. فرهنگ تاثیری بر جنس یک فرد ندارد. جنس، رده تقریبا پایداری است که به سادگی تغییر نمیکند. با این حال تکنولوژی به افراد این امکان را میدهد که جنس بیولوژیکی شان را نیز تغییر بدهند. در مقابل جنس، طبقه بسیار انعطاف پذیرتری هم هست، که به تفاوتهای فرهنگی بین زن و مرد اشاره میکند. این دستهبندیها با مجموعهای از ویژگیهای روانشناختی و نقشهایی که جامعه به مقوله بیولوژیکی جنس نسبت داده است، از یکدیگر متمایز میشوند. این موارد، جنسیت نام دارد.(1)
جنسیت زدگی
جنسیت زدگی یا سکسیسم نگرش یا احساس فرد نسبت به افراد تنها بر اساس جنسیت آنهاست. دوست نداشتن پزشک به دلیل زن بودن او یا پرستار به دلیل مذکر بودن از مصادیق تبعیض جنسی است. ابزارهایی که جنسیتزدگی را اندازه گیری میکنند اغلب شامل باورهای مردم در مورد مردان و زنان است، باورهایی که نشان دهنده احترام زیاد یا کم نسبت به کسی به دلیل جنسیت اوست.(1)
جنسیست زدگی یا سکسیسم تعصب و تبعیض علیه افراد براساس جنسیت آن افراد است (2).
تفاوت قدرت براساس جنسیت میتواند جنسیت زدگی را تقویت کند، جنسیت زدگی یا سکسیسم به نگرش منفی نسبت به افراد تنها براساس جنسیت آنها و شیوههای فرهنگی و نهادیی که از وضعیت نابرابر زن و مرد پشتیبانی میکنند، گفته میشود. (3)
کلیشههای جنسیتی
کلیشهها ساختارهای دانشی هستند که اعضای گروههای اجتماعی را با ویژگیهای خاصی که محتوای کلیشه را تشکیل میدهند، مرتبط میکنند.(4)
در اینجا بر کلیشههای فرهنگی تمرکز میکنیم، کلیشههایی که به طور گسترده از نظر اجتماعی مشترک هستند، حداقل به این معنا که افراد درون یک جامعه درک مشترکی از محتوای کلیشه دارند. یعنی اگر نحوه پاسخگویی به فهرست درخواستی ویژگیهای کلیشهای زنان و مردان را مقایسه کنید، احتمالاً متوجه خواهید شد که بسیاری دیگر موارد مشابهی را نوشته اند. (4)
مردم گاهی به این منطق باور دارند که “اگرهمه با چیزی موافق اند، پس آن امر، درست است. ” مخصوصا وقتی درباره ادراک ما از گروههای اجتماعی باشد. (4)
کلیشهها بر ویژگیهایی تمرکز میکنند که اعضای یک گروه را از افرادی که در دستههای دیگر قرار میگیرند متمایز میکند. ویژگیهای کلیشه ای برای عضویت در گروه کاملاً ضروری نیست. به عنوان مثال، داشتن هر دو کروموزوم X و Y تنها ویژگی لازم برای طبقه بندی به عنوان مرد است. کلیشههای مردان ویژگیهایی هستند که با مردانگی مرتبط هستند، اما برای قرار گرفتن در گروه مردان ضروری نیستند. به عنوان مثال، داشتن موهای صورت به شدت با مرد بودن ارتباط دارد، اما مولفه مشخص کننده این دسته نیست (یعنی مردی که موهای صورت خود را شیو میکند، هنوز در گروه مردان قرار میگیرد).(4)
تحقیقات نشان داده که مردم فکر میکنند مردها مستقل و قوی، و زنها احساساتی و لطیف هستند. از دید کلیشهها زن، زیبا اما ناتوان است و مرد، توانمند است، اما لزوما زیبا نیست. (2) کلیشه دیگر به حوزه علم مربوط میشود، این کلیشه که زنان در ریاضیات از مردها ضعیف تر هستند. این کلیشه به این صورت است که زنان در علم، تکنولوژی، مهندسی و ریاضیات عملکرد پایین تری از مردان دارد.(5)
نقشهای جنسیتی
از نگرشهای مربوط به نقش زن و مرد، به عنوان ایدئولوژیهای جنسیتی یاد میشود. نگرش سنتی معتقد است مرد برای کار خارج از خانه ساخته شده است و زن برای کار در خانه. و فرض ضمنی را بر این میگذارد که مردان، قدرت بیشتری از زنان دارند.
یک نگرش دیگر نسبت به نقشهای جنسیتی این است که برای زنان، قابل قبول است که انرژی خود را هم به حوزه کار و هم در حوزه خانواده اختصاص دهند، اما زنان باید به نسبت خانه مسئولیت بیشتری داشته باشند و مردان نیز باید به نسبت بیشتر انرژی خود را روی کار متمرکز کنند.
دیدگاه جنسیتی دیگر معتقد است زنان و مردان باید در کار در خانه و خارج از خانه امکانات و فرصتهای برابری داشته باشند. (1)
مرد و زن چقدر در ویژگیهای شخصیتی و رفتارهای مختلف مشابه یا متفاوت هستند؟ (5)
بسیاری از کلیشههای جنسیتی بیان میکنند که زنان، خواستار صمیمیت هستند، در پی روابط اجتماعی هستند و عشق میخواهند، اما مردان رابطهی جنسی میخواهند، روابط اجتماعی ضعیفی دارند و به دنبال محافظت از شریک جنسی خود هستند. اما در واقعیت شخصیت زنان و مردان چقدر مشابه و یا متفاوت است؟ تحقیقات نشان دهنده سطح عظیمی از شباهت بین ویژگیهای شخصیتی و رفتار دو جنس است. (5)
سخن پایانی
مردم گاهی به این منطق باور دارند که “اگرهمه با چیزی موافق اند، پس آن امر، درست است. ” مخصوصا وقتی درباره ادراک ما از گروههای اجتماعی باشد. (4)آنها گاها فکر میکنند مردها مستقل و قوی، و زنها احساساتی و لطیف هستند. از دید کلیشهها زن، زیبا اما ناتوان است و مرد، توانمند است، اما لزوما زیبا نیست. (2) کلیشه دیگر به حوزه علم مربوط میشود، این کلیشه که زنان در ریاضیات از مردها ضعیف تر هستند. این کلیشه به این صورت است که زنان در علم، تکنولوژی، مهندسی و ریاضیات عملکرد پایین تری از مردان دارد.(5).
منابع
- Helgeson VS. The Psychology of Gender2016.
- Gupta V. The psychology of national integration in different religious groups in India. International Journal of Indian Psychology. 2020;8(2):371-83.
- Bosson JK, Vandello JA, Buckner CE. The psychology of sex and gender: Sage Publications; 2018.
- Rudman LA, Glick PS. The social psychology of gender: How power and intimacy shape gender relations: Guilford Press.; 2008.
- Richmond K. Psychology of women and gender: Norton; 2019.
درباره راضیه ماستری فراهانی
سلام ، من راضیه ام . دانشجوی روانشناسی دانشگاه علامه . زبان چینی درس می دم و در مجموعه واران هم به عنوان نویسنده منظومه روانشناسی فعالیت می کنم . عاشق درس خوندن و کار کردن هستم . برای مطالبی که براتون می نویسم وقت و دقت زیادی می ذارم و حس خوبی به نوشته هام تزریق می کنم . امیدوارم این مطالب برای شما هم مفید باشه و از خوندنش لذت ببرید .
نوشته های بیشتر از راضیه ماستری فراهانی
دیدگاهتان را بنویسید