اخلاق حرفهای در روانشناسی
روانشناسی علمی است که با انسان سروکار دارد و به دلیل حساسیت موضوعی، رعایت اصول اخلاقی در آن ضرورت دارد. در این مقاله سعی داریم شما را با اصول کلی اخلاقی در روانشناسی آشنا کنیم.
اخلاق چیست؟
واژه‌ی اخلاق در معانی متعددی به‌کار رفته است. خلق‌وخو، دانشی که در رابطه با خوبی و بدی بحث می‌کند و مقررات رفتاری حاکم بر افعال انسانی بخشی از تعاریفی هستند که برای این واژه مطرح شده‌اند.
از دیدگاه رست عمل اخلاقی عملی است که منجر به رفاه و آسایش دیگران می‌شود و چهار مولفه را در بر می‌گیرد:
1.حساسیت اخلاقی
به معنای فرایند تشخیص موقعیت است.
2.استدلال اخلاقی
زمانی است که فرد احساس می‌کند باید کاری انجام دهد و از بین چند گزینه، مناسب‌ترین موقعیت را انتخاب کند.
3.تصمیم‌گیری اخلاقی
زمانی است که یک شخص گزینه‌ها را ارزیابی کرده و تعیین می‌کند کدام گزینه اخلاقی‌تر است.
4.انجام عمل اخلاقی
در این مرحله شخص بعد از طی کردن تمام مراحل مطرح‌شده، عمل اخلاقی را انجام می‌دهد.
نظام‌نامه‌ی اخلاقی، شرح استانداردهای اخلاقی برای روانشناسان است تا مانع از انجام عمل غیراخلاقی توسط آنان شود. انجمن روانشناسی آمریکا اولین نظام‌نامه‌ی اخلاقی را در سال 1953 و آخرین نسخه‌ی بازبینی‌شده را سال 2010 منتشر کرده است. این نظام‌نامه دو بخش دارد:
1.بخش عمومی
هدف از اصول عمومی، راهنمایی و ترغیب روانشناسان به‌سوی ایده‌آل‌های اخلاق حرفهای است و شامل پنج بخش است:
1-1.مسئولیت‌پذیری و وفاداری
به معنای آن است که روانشناسان باید روابط صادقانه‌ای با دیگران برقرار کنند و نسبت به مسئولیت‌های علمی و حرفهای خود آگاه باشند.
2-1.نیکوکاری و عدم آسیب‌رسانی
به این معناست که روانشناسان می‌کوشند خدماتی ارائه دهند که سودمند باشد و به دیگران آسیب نرساند. اصل نیکوکاری درمانگر را ملزم می‌کند در محدوده‌ی صلاحیت خود کار کند و رفاه جامعه را ارتقا دهد. این اصل در واقع بنیادی‌ترین اصل این نظام‌نامه است.
3-1.احترام به کرامت انسانی
روانشناسان برای شان و منزلت تمام افراد، رعایت حریم شخصی، محرمانه‌بودن و خودمختاری آن‌ها احترام قائل می‌شوند.
4-1.یکپارچگی
یکپارچگی به معنای آن است که روانشناسان در ارتقای دقت، صداقت، درستی و راستگویی در علم، آموزش و کار روانشناسی کم‌کاری یا تقلب نمی‌کنند و یا درگیر کلاه‌برداری یا تحریف واقعیت به‌صورت عمدی نمی‌شوند و دسترسی به مداخلات روانشناختی را حق همه‌ی افراد می‌دانند تا بتوانند به‌طور یکسان از کیفیت فرایندها، شیوه‌ها و خدماتی که توسط روانشناسان ارائه می‌گردد برخوردار گردند.
2.استانداردهای اخلاقی
استانداردهای اخلاقی دربرگیرنده‌ی قوانین لازم‌الاجرای اخلاقی هستند که ده مورد می‌باشند.
1-2.حل مسائل اخلاقی
گاهی روانشناسان با شرایطی رو‌به‌رو می‌شوند که باید بهترین و درست‌ترین تصمیمات را بگیرند.به همین دلیل نظام‌نامه به روانشناسان کمک کرده و اقدامات درست را در موقعیت‌های مختلف توضیح داده است. این موقعیت‌ها می‌توانند آگاهی از سواستفاده از خدمات روانشناسان، تعارض میان اخلاق و قانون، مشارکت با کمیته‌های اخلاقی و مواردی از این قبیل باشند.
2-2.صلاحیت
این مورد به مرزهای صلاحیت خدماتی که روانشناس در موقعیت‌های مختلف ارائه می‌دهد مرتبط است. روانشناس موظف است که تنها در حیطه‌ی تخصصی خود فعالیت کرده و چنانچه در فوریت‌‌ها مشغول ارائه‌ی خدمات هستند با رفع فوریت، اتمام خدمات‌رسانی خود را اعلام کنند و در صورت واگذاری مسئولیت به دیگران، تنها افراد شایسته و متخصص را انتخاب کنند. همچنین هنگام بروز مشکلات شخصی، فعالیت خود را به‌طور موقت قطع کنند.
3-2.ارتباطات انسانی
روانشناسان نباید نسبت به مسائلی همچون قومیت، نژاد، فرهنگ و جنسیت سوگیری داشته باشند و باید تمام تلاش خود را برای همه‌ی افراد به‌کار ببندند. همچنین باید از آزار و اذیت و اغواگری جنسی مصون باشند، با مراجع خود روابط خارج از چهارچوب درمان نداشته باشند و در صورت تقاضای کمک از متخصصی دیگر به عنوان شخص ثالت حد و مرز آن را مشخص کنند.
4-2.رازداری
رازداری اصل زیربنایی مشاوره و درمان کارامد استکه خودمختاری و استقلال مراجع را مورد حمایت قرار می‌دهد.روانشناسان باید از جلسات ابتدایی در مورد رازداری و موارد نقض آن با مراجع گفتگو کنند مگر این‌که امکان بحث در مورد طی جلسات او وجود نداشته باشد.موارد نقض شامل مسائل دادگاهی، الزامات و محدودیت‌های قانونی، بیماری‌های واگیردار و مواردی از این قبیل است.
5-2.تبلیغات و اعلامیه‌های عمومی
در صورت لزوم بیان برخی مطالب روانشناس باید دقت کند که از اظهارات نادرست و فریبنده خودداری کند. و چنانچه قصد برگزاری کارگاه وجود دارد باید الزامات مربوط به مجوز را برآورده کرده و در رابطه با محتوای کارگاه‌ها اطلاعات درستی را در اختیار افراد بگذارد.
6-2.نگهداری اطلاعات و حق‌الزحمه‌ها
روانشناس باید در حفظ و نگهداری پرونده‌ها و اطلاعات مراجعان کوشا باشد و آن‌ها را در اختیار دیگران قرار ندهد.همچنین نباید با مراجعان معامله انجام دهد و از آن‌ها هدیه، کالا یا خدمات دریافت کند.
7-2.پژوهش
در صورت انجام پژوهش روانشناس باید نتایج دقیق را به سازمان‌ها و مراکز مربوط ارائه دهد، از شرکت‌کنندگان پژوهش و دستیاران خود مراقبت کرده و در صورت لزوم ضبط صدا از شرکت‌کنندگان اجازه بگیرد.همچنین همه‌ی شرکت‌کنندگان باید از حضور در پژوهش آگاهی و رضایت داشته باشند و از نتایج آن نیز مطلع شوند.
8-2.سنجش
روانشناسان باید ارزیابی دقیق از مراجعان به عمل آورند و نظرات خود را تنها پس از این ارزیابی دقیق ارائه دهند. همچنین باید از ابزارهایی استفاده کنند که پایایی و روایی مناسبی داشته باشند.هنگام تفسیر نتایج نیز باید به ویژگی‌های فردی مراجعان توجه داشته باشند.
9-2.آموزش و کارورزی
در صورت برگزاری برنامه‌های آموزشی باید اطلاعات و تخصص لازم را در این زمینه داشته باشند و اطمینان حاصل کنند که اطلاع‌رسانی مناسب در این زمینه وجود دارد. همچنین باید در ارزیابی دانشجویان عملکرد درست و منطقی داشته باشند و از افشای اطلاعات آن‌ها خودداری کنند.
10-2.درمان
درمانگر باید مراجع را از اهداف و برنامه‌های درمانی آگاه کند، زمانی که مراجع دیگر نیازی به درمان نداشت اختتام جلسات را اعلام کند و با مراجعان روابط خارج از اصول برقرار نکند.در قرارداد درمانی لازم است نکات زیر رعایت شود:
1.زمان یعنی روز و ساعات جلسات
2.طول مدت جلسه(60-45 دقیقه)
3.تعداد کلی جلسات و دفعات آن در هفته یا در ماه
4.شرایط لغو جلسات
5.هزینه‌ها و نحوه‌ی پرداخت حق‌الزحمه
6.رازداری و موارد نقض آن
7.شرایط ضبط صدا یا تصویر
8.تکالیف خانگی
9.چهارچوب ارتباط حرفهای درمانگر و درمانجو
10.ختم جلسات
سخن پایانی
در این مقاله سعی داشتیم شما را با اساسی‌ترین اصول نظام‌نامه‌ی اخلاقی روانشناسان آشنا کنیم.درک این اصول اهمیت زیادی دارد و به روانشناسان کمک می‌کند تا کار خود را با مسئولیت بیشتری انجام دهند و در دوراهی‌ها تصمیمات درست بگیرند.
این موضوع در دانشگاه‌ها کمتر عنوان می‌شود اما با توجه به اهمیت نقش این اصول در کار بالینی، یادگیری آن‌ها برای هر فردی که در این زمینه فعالیت می‌کند ضروری است.امید است با خواندن این مقاله با کلیاتی از آن آشنا شده باشید. منبع
حسینیان. سیمین (1399)،اخلاق در مشاوره و روانشناسی: مبانی و اصول، تهران، چاپ نهم، انتشارات کمال تربیت