اختلال اسکیزویید چیست؟

بی‌علاقگی به حرف‌زدن با دیگران، کم‌حرف بودن، حضور نیافتن در جمع‌ها و روابط اجتماعی ضعیف، همیشه بیانگر خجالتی بودن فرد نیست. این نشانه‌ها به همراه نشانه‌های دیگر ممکن است بیانگر اختلال شخصیت اسکیزوئید باشد که در ادامه این مطلب قصد داریم به توضیح این اختلال بپردازیم.

احمد، ۲۸ ساله به همراه همسرش به روان‌شناس مراجعه کرد. همسرش از رفتار سرد و عجیب او شکایت کرد و گفت: او تقریباً در هیچ‌کدام از مهمانی‌هایی که دعوت می‌شویم شرکت نمی‌کند. اگر مهمانی به خانه‌مان بیاید او به اتاق خودش می‌رود و یا در گوشه‌ای ساکت می‌نشیند و صحبت نمی‌کند. در طول سه سالی که ازدواج کرده‌ایم رابطه‌ای سرد و بی‌عاطفه با من دارد. بیشتر زمانش را به‌تنهایی و با خواندن کتاب می‌گذراند. او حتی با خانواده خود رفت‌وآمدی ندارد و دوست نزدیکی هم ندارد. زمانی که درباره این رفتارها با او صحبت می‌کنم، اعتنایی نمی‌کند و می‌گوید که خودش از این وضعیت راضی است. درمانگر پس از بررسی‌های بالینی اختلال شخصیت اسکیزوئید را تشخیص داد.

افراد دارای اختلال شخصیت اسکیزوئید schizoid personality disorder نسبت به روابط اجتماعی بی‌تفاوت‌اند و معمولاً با کسی رابطه ندارند، ترجیح می‌دهند به‌جای بودن با دیگران و تعامل با آنها بیشتر وقتشان را تنها باشند. در ابراز هیجانات بسیار ضعیف عمل می‌کنند، این افراد از نظر دیگران سرد و منزوی به نظر می‌رسند، با وجود این افراد مبتلا به اختلال شخصیت اسکیزوئید از احساسات و افکار دیگران آگاهی ندارند و نسبت به آنها بی‌توجه و بی‌تفاوت هستند و از اینکه دیگران راجع به آنها چه فکری می‌کنند نگران نمی‌شوند.

آنها همواره به دنبال موقعیت‌هایی هستند که نیازی به تعامل با دیگران نداشته باشد و معمولاً شغل‌هایی را انتخاب می‌کنند که بیشتر ساعت کاری خود را تنها باشند.

تجارب جنسی با دیگران برای آن ها کم‌اهمیت است و یا اصلاً مهم نیست. ممکن است ازدواج کنند اما نسبت به خانواده خود بی‌اعتنا هستند و همچنان در عالم خودشان می‌باشند و از هرگونه رفت‌وآمد با همسایگان و خویشاوندان دوری می‌کنند. به نظر نمی‌رسد که این افراد باعث ناراحتی و یا احساس خطری برای دیگران باشند اما این رفتار انزواطلبانه مشکلاتی را برای عملکرد و روابط اجتماعی‌شان به وجود می‌آورد.

A. الگوی فراگیر دوری از روابط اجتماعی که در اوایل بزرگسالی شروع می‌شود با چهار مورد (یا تعداد بیشتری) از موارد زیرنمایان می‌شود:

1. روابط صمیمی، ازجمله اینکه عضوی از یک خانواده باشد را دوست ندارد و نسبت به آن بی‌تفاوت است.
2. تقریباً همیشه فعالیت‌های انفرادی را ترجیح می‌دهد.
3. به داشتن تجربیات جنسی علاقه کمی دارد و یا اصلاً علاقه ندارد.
4. از فعالیت‌های کمی لذت می‌برد.
5. غیر از اعضای درجه یک خانواده، دوست نزدیک و محرم اسرار ندارد.
6. نسبت به تأیید، تحسین، تشویق و انتقاد دیگران بی‌اعتنا است.
7. سردی عاطفی و بی‌علاقگی دارد و نسبت به هیجانات بی‌اعتنا است.

B. این اختلال صرفاً در دوره اسکیزوفرنی، اختلال دوقطبی یا اختلال افسردگی همراه با ویژگی‌های روان‌پریشی یا اختلالات طیف اوتیسم روی نمی‌دهد و ناشی از تأثیرات بیماری جسمانی دیگر نیست.

از ویژگی‌های یک درمانگر حرفه‌ای این است که بر آسیب‌شناسی، اصول مصاحبه و درمان، تسلط کامل داشته باشد. از این رو برای آشنایی بیشتر به دوره‌ی ‌آموزشی اصول مصاحبه‌ی تشخیصی بر اساس DSM-V با تدریس دکتر افشین طیبی برگزار شده است، مراجعه کنید.

متأسفانه اطلاعات دقیق و روشنی از پژوهش‌های ژنتیک رفتاری درباره اختلال شخصیت اسکیزوئید در دست نیست و دانش زیادی درباره علت‌شناسی اختلال شخصیت اسکیزوئید وجود ندارد. با این حال خجالتی بودن در کودکی و بدرفتاری و غفلت در دوران کودکی شاید بتواند یکی از عوامل زمینه ساز این اختلال در بزرگسالی باشد. پژوهش ها نشان داده‌اند والدین کودکان مبتلا به اوتیسم  احتمال بیشتری دارد که به اختلال شخصیت اسکیزوئید مبتلا باشند. این احتمال وجود دارد که نقص های بیولوژیک که در اوتیسم و در اختلال شخصیت اسکیزوئید وجود دارد با یادگیری های دوران کودکی ترکیب شوند و یک سری  نقص های اجتماعی را به وجود آورند که مشخصه اصلی اختلال شخصیت اسکیزوئید هستند.

این اختلال معمولاً در دوران کودکی شروع می‌شود و اختلالی بادوام است اما به این معنی نیست که مادام‌العمر باشد. ممکن است این اختلال در درصدی از افراد مبتلا به آن به اسکیزوفرنی تبدیل شود.

میزان شیوع اختلال شخصیت اسکیزوئید به‌درستی تعیین نشده ولی همان‌طور که سادوک اظهار داشته است، «ممکن است در 7.5 درصد از جمعیت عمومی وجود داشته باشد. نسبت جنسی این اختلال نامعلوم است اما در برخی مطالعات نسبت مرد به زن را در این اختلال دو به یک گزارش کرده‌اند.» (4)

در بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی، اختلال شخصیت اسکیزوئید با 25.8 درصد از شایع‌ترین اختلال‌ها بوده است. بیماران افسرده خطر بیشتری برای ابتلا به اختلال شخصیت اسکیزوئید دارند.

افراد مبتلا به اختلال شخصیت اسکیزوئید در ابتدای مصاحبه بالینی ممکن است این‌طور به نظر برسند که انگار از چیزی ناراحت‌اند. تماس چشمی برقرار نمی‌کنند. علاقه‌ای به پاسخ‌دادن به سؤال‌ها ندارند و تاحدامکان بسیار کوتاه پاسخ می‌دهند. دوست دارند هرچه سریع‌تر این ملاقات به پایان برسد. میلی به صحبت ندارند و تا وقتی از آن ها سؤالی پرسیده نشود و یا با آن ها صحبتی نشود ساکت باقی می‌مانند. گاهی ممکن است تلاش کنند خودشان را معاشرتی و سرحال نشان دهند اما این کار برایشان سخت و دشوار است و خیلی زود به وضعیت قبلی خود بازمی‌گردند. گاهی ممکن است از آرایه‌های ادبی و استعاره‌های ناآشنا و غریب استفاده کنند. به لحاظ وضعیت هوشیاری و حافظه سالم هستند و می‌توانند از ضرب‌المثل‌ها تفسیرهای انتزاعی ارائه دهند.

تفاوت بین اختلال شخصیت اسکیزوئید با اسکیزوفرنی در این است که در اسکیزوفرنی برخلاف اسکیزوئید توهم و هذیان دیده می‌شود. همچنین اگرچه بیماران پارانوئید در بعضی ویژگی‌ها با بیماران اسکیزوئید اشتراک دارند اما تفاوتشان در این است که پارانوئیدها نسبت به دیگران بدگمان هستند و پرخاشگری کلامی دارند و روابط اجتماعی‌شان نسبت به اسکیزوئیدها بهتر است. افراد مبتلا به اختلال شخصیت وسواسی-جبری هرچند (همچون اسکیزوئیدها) حالت‌های هیجانی محدودی را تجربه می‌کنند اما وجه تفاوتشان در این است که تنهایی برای این افراد ناراحت‌کننده است حال‌آنکه مبتلایان به اسکیزوئید از تنهایی خود لذت می‌برند. افراد مبتلا به اختلال شخصیت دوری‌گزین با اینکه گوشه‌گیر هستند اما عمیقاً دلشان می‌خواهد در جمع باشند و روابط اجتماعی را تجربه کنند.

بر اساس نوشته سادوک «تفاوت اختلال شخصیت اسکیزوئید از اختلال درخودماندگی (اوتیستیک) و سندرم آسپرگر این است که در دو اختلال اخیر شدت تخریب تعاملات اجتماعی و رفتارها و علایق قالبی بیشتر است.»

به‌ ندرت ممکن است افراد مبتلا به اختلال شخصیت اسکیزوئید به درمان مراجعه کنند. با این‌ حال اگر موردی مراجعه کرد و یا به‌ زور اطرافیان به اتاق درمان پا گذاشت، درمانگران در ابتدا درباره ارزش روابط اجتماعی توضیحاتی را به این افراد می‌دهند. چون مهارت‌های اجتماعی آنها رشد نکرده، به آنها یاد می‌دهند چگونه با دیگران همدلی کنند، برای این کار به آنها توضیح می‌دهند که دیگران چگونه فکر و احساس می‌کنند.

ممکن است نتوانند رابطه‌ای صمیمی با درمانگر برقرار کنند، اما به طور فعال در فرایند درمان مشارکت می‌کنند. در گروه‌درمانی مدت‌زمان زیادی طول می‌کشد تا این بیماران سکوت خود را بشکنند و با گروه مشارکت کنند، تا قبل از این اتفاق ممکن است سایر اعضای گروه نسبت به رفتار انزواطلبانه بیمار اسکیزوئید واکنش‌های تندی نشان دهند که در این شرایط باید از بیمار دفاع کرد. به‌ احتمال زیاد این افراد تنها در همین گروه است که تماس اجتماعی برقرار می‌کنند.

در دارودرمانی هم درمان با مقادیر کمی از داروهای ضد روان‌پریشی، ضدافسردگی و محرک روانی می‌تواند مؤثر باشد. معمولاً داروهای سروتونرژیک حساسیت بیمار نسبت به طرد را کم می‌کند و بنزودیازپین‌ها در کاهش اضطراب بین‌فردی مؤثر هستند.

اختلال‌های شخصیت می‌توانند بر تمام ابعاد زندگی فرد و به‌ویژه روابط میان‌فردی تأثیرات مخربی بگذارند، به نظر می‌رسد افراد مبتلا به اختلال شخصیت اسکیزوئید هیچ‌گونه هدف و انگیزه‌ای ندارند و میلی به پذیرش و یا محبت از جانب دیگران را ندارند. همان‌طور که بیان شد این افراد به طور مداوم از تعامل با دیگران دوری می‌کنند و نمی‌توانند عواطف و احساسات خودشان را بیان کنند. همین موضوع باعث می‌شود تا دیگران آنها را فردی خشک و بی‌احساس توصیف کنند اما از آنجا که این افراد مشکلی با منزوی بودن خودشان ندارند و وجود اختلال در خود را قبول ندارند به دنبال پیگیری‌های درمانی نیستند و اغلب برای درمان مراجعه نمی‌کنند.

• ویتبورن سک, هالجین رپ. آسیب شناسی روانی. تهران: روان; 1398.
• گنجی م. آسیب شناسی روانی سوم ed. تهران: ساوالان; 1395.
• کرنیگ-دیویسون-نیل-جانسون. آسیب شناسی روانی: ذوی القربی; 1388.
• سادوک ب, سادوک و, روئیز پ. کاپلان و سادوک خلاصه روانپزشکی. یازدهم ed. تهران: ارجمند; 1398.
• شاکر ج, صادقی خ. میزان شیوع اختلالهای شخصیتی در بیماران بستری در یک مرکز آموزشی – درمانی کرمانشاه. مجله روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران (اندیشه و رفتار). 1381;8(1 (پیاپی 29)):49-56.