اختلال شخصیت پارانوئید یا بدگمان

افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید، نسبت به دیگران شکاک و بی‌اعتماد هستند. این افراد رفتارهای خود را غیرعادی نمی‌یابند اما دیگران آنها را خصمانه و مشکوک می‌بینند. افراد متعصب و جزم‌اندیش، کسانی که مدرکی دال بر تخلف دیگران از قانون جمع می‌کنند، افرادی که به همسر خود سوء‌ظن مرضی دارند و اشخاص بدعنقی که اهل دعوا و مرافعه‌اند، اغلب دچار اختلال شخصیت پارانوئید هستند.

این افراد فکر می‌کند که دیگران قصد تهدید، خیانت، استثمار یا آسیب رساندن دارند. این اختلال اغلب در سنین جوانی ظاهر می‌شود. افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید معمولاً در واقعیت مستقر نیستند و نمی‌پذیرند که احساسات منفی نسبت به دیگران دارند. آن‌قدر به مردم بی‌اعتماد می‌شوند که درباره احساسشان بحث نمی‌کنند، و برای مدت طولانی به آنها سوء ظن دارند.

تخمین زده می‌شود حدود 1.2 الی 4.4 درصد از افراد جامعه مبتلا به این اختلال هستند. درمان این افراد با چالش مواجه است چرا که بینشی به اختلال خود ندارند، همچنین نمی‌توانند به درمانگر اعتماد کنند و می‌توانند رنج خود را پنهان کنند. نسبت مردان مبتلا به زنان بیشتر است.

علت یا علل اصلی این اختلال مشخص نیست، اما مانند سایر اختلالات روانی، تصور می‌شود که مجموعه‌ای از عوامل زیستی و روانی در بروز این اختلال تاثیر می‌گذارد. اختلال شخصیت پارانوئید در بستگان افراد مبتلا به اختلا اسکیزوفرنی و اختلال هذیانی شایع‌تر است که نشان دهنده ارتباط ژنتیکی و زیستی این اختلال است.

تجارب دوران کودکی و تروما نیز ممکن است در ایجاد این بیماری نقش داشته باشد. افرادی که از تنهایی رنج می‌برند، روابط ضعیف با همسالان، اضطراب اجتماعی، پیشرفت تحصیلی ضعیف، حساسیت مفرط، افکار و زبان عجیب و غریب و فانتزی‌های خاص را ترجیح می‌دهند. همچنین سایر عواملی که موثرند، عبارت است از زندگی در یک خانواده کم‌درآمد، طلاق گرفتن، از دست دادن همسر و کسانی که هرگز ازدواج نمی‌کنند.

سایر اختلالات و بیماری‌های روانی می‌توانند علائم اختلال شخصیت پارانوئید را تشدید کنند. به عنوان مثال، اختلالات خلقی مانند اضطراب و افسردگی، می‌تواند احساسات پارانویا را تشدید کند. محیط یک فرد نیز بر خطر اختلال شخصیت پارانوئید تأثیر می‌گذارد. افرادی که در اوایل زندگی دچار آزار و اذیت، سوء‌استفاده یا یک خانواده آشفته شده باشند در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به این اختلال هستند. انزوا و موقعیت‌های استرس‌زا نیز می‌توانند باعث ایجاد شخصیت پارانویا شوند.

افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید معمولاً علائمی را تجربه می‌کنند که در زندگی روزمره تداخل دارد. به طور کلی، افراد مبتلا به این بیماری نسبت به دیگران بدگمان هستند. در حالی که این بی‌اعتمادی بی اساس است، بی‌اعتمادی آنها به دیگران، ایجاد روابط را دشوار می‌کند و می‌تواند در بسیاری از جنبه‌های زندگی از جمله در خانه، مدرسه و محل کار دخالت کند.

سایر علائم اختلال شخصیت پارانوئید عبارتند از:

• احساس می‌کنند که دیگران به آنها دروغ می‌گویند، فریب می‌‌دهند یا تلاش می‌کنند آنها را مورد استثمار قرار دهند.
• ممکن است باور کنند که دوستان، خانواده و شرکای عاشقانه غیرقابل اعتماد و خائن هستند.
• اغلب به عنوان افرادی سرد، حسود، مرموز و جدی توصیف می‌شوند.
• کنترل‌گری بیش از حد در روابط به منظور پیشگیری از اینکه مورد سوءاستفاده قرار بگیرند.
• به دنبال معانی پنهان در حرکات و مکالمات می‌گردند.
• برایشان دشوار است که لحظاتی را به آرامش بگذرانند.
• اغلب دیدگاه‌های منفی نسبت به دیگران دارند.
• نسبت به انتقاد، بیش از حد حساس هستند.

ملاک‌های تشخیصی DSM-5

بی‌اعتمادی و سوءظن فراگیر نسبت به دیگران به گونه‌ای که انگیزه‌های آنها بدخواهانه تفسیر می‌شود که از اوایل بزرگسالی شروع می‌شود و در زمینه‌های مختلف وجود دارد، و با چهار (یا بیشتر) از موارد زیر نشان داده می‌شود:

• بدگمانی، بی‌پایه و اساس، درباره اینکه دیگران استثمارگر، آسیب‌زننده یا فریبکار هستند.
• درگیر شک و تردیدهای ناموجه در مورد وفاداری یا قابل اعتماد بودن دوستان یا اطرافیان است.
• به دلیل ترس بی‌دلیل از اینکه اطلاعات به طور مخرب علیه او استفاده شود، تمایلی به اعتماد به دیگران ندارد.
• اظهارات یا رویدادهای خوش خیم را تحقیرآمیز یا تهدیدآمیز می‌خواند.
• دائماً کینه‌جویی می‌کند (مثل اینکه توهین، جراحت یا اهانت را نمی‌بخشد).
• حملاتی را متوجه شخصیت یا شهرت خود می‌کند که برای دیگران آشکار نیست و به سرعت واکنش عصبانی یا ضدحمله نشان می‌دهد.
• سوء ظن مکرر، بدون توجیه، در مورد وفاداری همسر یا شریک جنسی.

نکته قابل توجه این است که علائم نباید در سیر اسکیزوفرنی، اختلال دوقطبی یا افسردگی توام با تظاهرات روانپریشی، یا اختلال روانپریشی دیگر رخ نداده باشد و ناشی از اثرات فیزیولوژیک بیماری طبی نباشد.

اختلال شخصیت پارانوئید به طور کلی با روان درمانی درمان می‌شود. با درمان مداوم و حمایت مناسب، افراد مبتلا به این عارضه می‌توانند علائم خود را مدیریت کنند و در زندگی روزمره عملکرد موثرتری داشته باشند. با این حال، این افراد ممکن است به دنبال درمان بیماری خود نباشند، معمولاً به این دلیل که احساس نمی‌کنند مشکلی دارند. سوء‌ظن آنها نسبت به دیگران موجه است و این افراد دیگری هستند که مشکل دارند. بی‌اعتمادی و بدگمانی این افراد ممکن است نسبت به درمانگر خود هم وجود داشته باشد و در نتیجه کار درمان را دشوار می‌کند.

گاهی اوقات هم، اختلال شخصیت پارانوئید، می‌تواند مقدمه‌ای بر اسکیزوفرنی باشد.

• رواندرمانی

درمان‌های اختلال شخصیت بدگمانی معمولاً بر کمک به افراد در توسعه مهارت‌های مقابله‌ای متمرکز است. درمان اغلب بر ایجاد همدلی، اعتماد، ارتباط، عزت نفس، روابط اجتماعی، مهارت‌های ارتباطی و توانایی‌های کلی مقابله متمرکز است.

درمان شناختی-رفتاری (CBT) اغلب در کمک به افراد برای تنظیم الگوهای فکری تحریف شده و رفتارهای ناسازگار مؤثر است. در طول دوره درمان، افراد یاد می‌گیرند که چگونه الگوهای فکری مخرب یا مزاحم را که تأثیر منفی بر رفتار دارند، شناسایی و تغییر دهند.  با به چالش کشیدن افکار ناسازگار و تلاش برای تغییر رفتارهای مضر، افراد مبتلا به این بیماری ممکن است نسبت به دیگران از جمله دوستان و خانواده کمتر بدگمان شوند که می‌تواند روابط و تعاملات اجتماعی را بهبود بخشد.

بنا به دلایل شکاکیت بیمار، درمانگر باید رفتار حرفه‌ای در طول جلسات از خود نشان بدهد و زیادی با بیمار گرم نگیرد. بیماران شخصیت پارانوئید، در گروه درمانی عملکرد خوبی ندارند، اما می‌تواند به ارتقای مهارت‌های اجتماعی آنها کمک کند.

• دارودرمانی

در مواردی که علائم شدید هستند یا شرایط مرتبطی مانند افسردگی یا اضطراب نیز وجود داشته باشد، می‌تواند استفاده شود. داروهای تجویز شده شامل داروهای ضدافسردگی، ضد‌روان‌پریشی و داروهای ضداضطراب هستند. داروها به تنهایی یک درمان توصیه شده برای اختلالات شخصیت نیستند و بهتر است در ترکیب با روان درمانی استفاده شوند.

در حالی که اختلال شخصیت پارانوئید یکی از شایع‌ترین اختلالات شخصیتی است، تحقیقات کافی در مورد درمان‌های موثر وجود ندارد، که تا حدی به دلیل عدم تمایل افراد مبتلا به این بیماری برای شرکت در درمان و تحقیق است. هرچند این اختلال به صورت مزمن شناخته می‌شود، این مسئله تاحدودی بستگی به پذیرش درمان توسط فرد وجود دارد. فرد بیمار در یک رابطه درمانی موفق می‌تواند یاد بگیرد که علائم خود را مدیریت کند و روابط موفق‌تری با دیگران داشته باشد.

Verywellmind.com

Psychologytoday.com

Healthline.com

Webmd.com

سادوک ب, سادوک و, روئیز پ. کاپلان و سادوک خلاصه روانپزشکی. یازدهم ed. تهران: ارجمند; 1398