اختلال هویت تجزیه‌ای

خانمی ۳۶ ساله، کارمند بانک، با شکایت از اینکه دچار علائم جن زدگی شده است به یک روان‌شناس مراجعه کرد. او بیان کرد که فردی وسایل خانه او را جابه‌جا می‌کند و وسایل جدیدی نیز به خانه او اضافه می‌شود. بعضی وقت‌ها وسایلی را در کیف یا جیب خود می‌یابد که متعلق به خودش نیست. همچنین بیان کرد که در دوران کودکی پدری مستبد داشته است که او را به‌شدت کتک می‌زده. پس از بررسی‌های بالینی تشخیص اختلال هویت تجزیه‌ای تأیید شد. شخصیت دیگر او فردی به نام مریم بود که با نام اصلی بیمار تفاوت داشت. مریم فردی خانه‌دار بود که به تغییر دکوراسیون و چیدمان منزل اهمیت می‌داد. در واقع، زمانی که بیمار در یکی از این شخصیت‌ها به سر می‌برد از شخصیت دیگرش کاملاً بی‌خبر بود.

در اختلال هویت تجزیه‌ای افراد دو یا چند هویت یا شخصیت متفاوت را تجربه می‌کنند که شیوه ادراک، ارتباط برقرار کردن و فکرکردن هر شخصیت مجزا و مخصوص خودش است. افراد مبتلا به اختلال هویت تجزیه‌ای حداقل دارای دو هویت مجزا هستند و زمانی که در یک هویت به سر می‌برند از هویت دیگرشان بی‌اطلاع‌اند. ممکن است اتفاقات عادی روزمره و تجاربی که ماهیت آسیب‌زا داشته‌اند را فراموش کنند.(ویتبورن & هالجین, 1398)

A. در هویت فرد اختلالی به وجود می‌آید که ویژگی اصلی آن، وجود دو یا چند حالت شخصیتی متمایز است که در برخی فرهنگ‌ها به‌صورت جن زدگی توصیف می‌شود. در این وضعیت احساس هویت و حس کنترل مختل می‌شود. این اختلال هویت، تغییراتی را در هیجان‌ها، رفتارها، هشیاری، ادراک، شناخت و یا اعمال حسی – حرکتی به وجود می‌آورد. این نشانه‌ها ممکن است توسط خود فرد و یا دیگران مشاهده و گزارش شوند.

B. فرد، وقایع روزمره، اطلاعات شخصی مهم و رویدادهای تروماتیک را به‌صورت مکرر فراموش می‌کند که این فراموشی با فراموشی معمولی مطابقت ندارد.

C.  این نشانه‌ها در عملکرد اجتماعی، شغلی و سایر زمینه‌های مهم زندگی فرد اختلال قابل‌ملاحظه بالینی ایجاد می‌کنند.

D.  این اختلال بخشی از آداب‌ورسوم فرهنگی و یا مذهبی که توسط اکثر افراد جامعه پذیرفته شده باشد نیست.

توجه: درمورد کودکان نمی‌توان این نشانه‌ها را به هم‌بازی‌های خیالی یا بازی‌های تخیلی نسبت داد.

E.  این نشانه‌ها را نمی‌توان ناشی از تأثیرات فیزیولوژیکی مواد (مثل بیهوشی‌های موقت یا رفتارهای آشفته در طول مسمومیت با الکل) یا بیماری جسمانی دیگر (مثل تشنج‌های موضعی پیچیده) در نظر گرفت. (گنجی, 1395)

برخی از بیماران درمان نشده باعث آسیب‌دیدن فرزندانشان می‌شوند و از این طریق امکان انتقال این اختلال به آنها نیز فراهم می‌شود. درصدی از این بیماران درمان نشده براثر خودکشی یا در نتیجه رفتارهای پرخطر خود جانشان را از دست می‌دهند. (سادوک et al., 1398)

به‌طورکلی زنان بیشتر از مردان به اختلال هویت تجزیه‌ای دچار می‌شوند. برخی مطالعات بالینی نسبت ابتلای زن به مرد رابین ۵ به ۱ تا ۹ به ۱ گزارش کرده‌اند.(سادوک et al., 1398)

تشخیص افتراقی اختلال هویت تجزیه‌ای با اختلالات عاطفی، اختلالات روان‌پریشی، اختلالات اضطرابی، اختلال استرس پس از سانحه، اختلالات شخصیت، اختلالات شناختی، اختلالات عصبی و تشنجی، اختلالات شبه جسمی، اختلالات ساختگی، تمارض و سایر اختلالات تجزیه‌ای موردتوجه قرار می‌گیرد.(سادوک et al., 1398)