مدرسه روانشناسی واران

آزمون های روانی چیست؟

رضا نجاری
انواع آزمون های روانی در روانشناسی

مقدمه

در حرفه ­ای همچون پزشکی، پزشکان برای پی بردن به شرایط جسمی فرد و کسب اطلاعات بیشتر نیاز به استفاده از آزمایشات مختلف را دارند. در واقع آزمایشات ابزار سنجش شرایط فیزیکی اشخاص هستند. در مورد حرفه روانشناسی نیز آزمون­ های روانی ابزار دست روانشناسان هستند، که اطلاعات و داده­ های بسیاری را راجع به مراجعان آنها در اختیارشان قرار می­دهند.

آزمون های روانی علاوه بر تشخیص بیماری و اختلالات روانی در زمینه­ های گوناگون کاربرد دارند، با گسترش علم و آگاهی هر چه بیشتر افراد، استفاده از آزمون­ ها بسیار فراگیرتر شده است. از شرکت ­ها و کارفرمایانی که برای استخدام نیروهای خود تا کودکان یا دانش آموزانی که برای پی بردن به استعدادهای ذاتی آن ها یا پیش بینی آینده شغلی و تحصیلی شان همه و همه از این آزمون ­­ها استفاده می­کنند.

 

آزمون­ ها می­توانند علاوه بر اینکه عصای دستی برای روانشناسان باشند، کمک شایانی نیز برای درمان یا مشاوره مراجعین باشند. ما در این مقاله در مورد تاریخچه آزمون ­های روانی، کاربردهای آن­ها، انواع آن­ها و… صحبت می­کنیم. پس در صورتی که تمایل به فعالیت در این حوزه و آشنایی بیشتر با این آزمون­ ها را دارید همراه ما باشید.

 

 آزمون روانی چیست؟

آزمون­ های روانی ابزار یا وسیله ­ای ارزشمند، عینی و استاندارد شده هستند که در اختیار روانشناسان قرار می­گیرند تا با استفاده از آن­ ها به اندازه گیری نمونه­ ای از رفتار فرد یا گروهی از افراد پرداخته شود.(سیف، 1392)

بهره بردن از آزمون­ ها می­تواند داده ­های بسیار زیاد و مفیدی را راجع به انواع توانایی­ ها، رغبت ­ها و نگرش­ های افراد، جمع آوری و آن­ها را اندازه گیری کند . علاوه بر موارد ذکر شده آزمون­ ها در شناسایی بیماری­ ها و اختلالات روانی مانند افسردگی، اضطراب و ….. کاربرد وسیعی دارند. (ماهان عطشان، 1394)

هدف یادگیری آزمون های روانی

همانطور که در مقدمه مقاله به آن اشاره کردیم آزمون­ های روانی مهم ترین ابزار جمع آوری داده و اطلاعات برای روانشناسان هستند که در تمام حیطه­ های روانشناسی کاربرد دارند پس آشنایی و توانایی به کارگیری آن­ها برای هر روانشناس و مشاوری ضروری می باشد.

نکته های کلیدی

واژه ­های مهم: آزمون ­های روانی

 

تاریخچه آزمون­ های روانی

اصطلاح آزمون­ های روانی برای اولین بار در سال 1890 توسط کتل شاگرد سابق ویلیام وونت پیشنهاد گردید.

وی همچون فرانسیس گالتون در کشور انگلستان و وونت در شهر لایپزیگ آلمان اقدام به تاسیس آزمایشگاه کرد. او در این آزمایشگاه یک مجموعه آزمون جهت سنجش توانایی­ های مختلف افراد ابداع کرد.

بعد از گالتون در سال 1904 نوبت به آلفرد بینه رسید تا بنا به درخواست وزارت آموزش و پرورش فرانسه با استفاده از هجاهای بی معنی به منظور سنجش حافظه، اقدام به ساخت آزمونی به همراه همکار خود سیمون جهت تشخیص ناتوانایی­ های یادگیری کند. آزمونی که بعد از حدود یک قرن با اصلاحیات زیاد همچنان دارای کاربردی وسیع است.

در همین دوره به واسطه جنگ جهانی اول و جذب نیرو و استخدام بسیار زیاد در نیروهای نظامی کشور آمریکا، به این خاطر که مشخص کنند هر فردی از لحاظ توانایی­ های ذهنی مناسب برای چه شغل و خدماتی است آزمون­های آلفا و بتا برای افراد با سواد و بی سواد از جانب انجمن روانشناسی آمریکا و توسط ترمن ابداع شد. در همین زمان بود که آزمون­ های عینی شخصیت و آسیب شناسی روانی به رسمیت شناخته شدند.

بعدها در زمینه شخصیت گوردون آلپورت و هنری مورای تحقیق در زمینه شخصیت را از دیدگاه­ های مختلف بررسی کردند و راه را برای اندازه گیری پیچیده تر ویژگی های شخصیتی هموار کردند(امین پور،1394).

 

انواع آزمون ­های روانی

با توجه به اینکه در حال حاضر تعداد زیادی از آزمون­ ها وجود دارد تقسیم بندی یا طبقه بندی آن­ها امری دشوار به نظر می­رسد.

اما برای سهولت مطالعه و استفاده از این آزمون­ ها دیدگاه ­های مختلف آن­ها را در دسته­ های متعددی طبقه بندی می­کنند. در ادامه ما سعی می­کنیم به مهم­ ترین این دیدگاه ­ها اشاره کنیم. (امین پور، 1394)

طبقه بندی بر اساس روش اجرا

آزمون ­ها بر اساس روش اجرا به دو دسته آزمون­ های فردی و گروهی تقسیم می­شوند.

آزمون­ های فردی توسط آزمونگر بر روی یک فرد اجرا می­شوند. از جمله این آزمون­ ها می­ توان به آزمون رورشاخ یا آزمون هوش وکسلر اشاره کرد.

 

اما آزمون ­های گروهی در زمانی معین و بر روی گروهی از افراد اجرا می­شوند همچون آزمون هوش ریون.

طبقه بندی آزمون­ ها به دو نوع کلامی و غیر کلامی

آزمون­ هایی کلامی هستند که گفتاری، نوشتاری یا شنیداری باشند به این معنا که در پاسخ به آزمون، فرد به صورت گفتار پاسخ دهی دارد یا به صورت نوشتاری، حال پاسخ چه کوتاه باشد چه بلند (همانند آزمون­ های بینه و سیمون). در این نوع آزمون­ ها بیشتر نیم کره چپ مغز مورد آزمون قرار می گیرد.

آزمون­ های غیر کلامی آن هایی هستند که پاسخ دادن به آن­ها مستلزم انجام فعالیتی از سوی فرد می‌­باشد. در این نوع آزمون­  ها بر خلاف آزمون ­های قبلی بیشتر نیم کره راست مغز (حافظه معنایی و عملی) به کار  گرفته می­شود.

از جمله این آزمون­ ها می­ توان به آزمون هوشی نابسته به فرهنگ لایتر، آزمون قطعات چوبی ویگلی اشاره کرد. این آزمون مناسب افراد بی سواد یا افراد که کرو لال هستند می ­باشد، علاوه بر این معمولا کارفرمایان در شرکت­ ها یا کارخانجات که نیاز به توانایی­ های فیزیکی و عملی دارند از این آزمون به منظور سنجش توانایی­ های کارگران و نیروهای خود استفاده می­ کنند. (امین پور، 1394)

آزمون­ های استاندارد در مقابل آزمون ­های غیر استاندارد

آزمون­ های استاندارد آزمون­ هایی هستند که اعتبار و روایی آنها ثابت شده است و دارای دستورالعمل و شیوه نمره گذاری خاصی هستند، مانند اندازه گیری پیشرفت تحصیلی، هوش، استعداد، یا شخصیت، اما در مقابل آزمون ­های غیر استاندارد یا معلم ساخته قرار دارند که اعتبار و پایایی دقیقی ندارند و بیشتر توسط معلمین مدارس برای بررسی شرایط تحصیلی دانش آموزان به کار می­روند. (سیف، 1392)

تقسیم آزمون ­ها بر اساس کارکرد آنها

از نظر کارایی آزمون­ ها به دو دسته آزمون­ های کارایی و آزمون­ های شخصیت تقسیم می­شوند. آزمون­ های کارایی شامل آزمون ­های هوش، استعداد و آزمون­ های استعداد و پیشرفت می ­شوند.

و در مقابل آزمون­ های شخصیت مانند آزمون­ های فرافکن، آزمون ­های عینی شخصیت (آزمون کتل، آزمون نئو، آزمون mmpi و … ) می ­شوند.

طبقه بندی آزمون­ های روانی از نظر هدف کاربرد

از نظر هدف آزمون­ ها را به دو دسته تشخیصی و پیش‌بین تقسیم می­کنند.

در آزمون­ های تشخیصی ویژگی­ های فعلی روانی فرد مورد بررسی قرار می ­گیرند تا اقداماتی برای وی در نظر گرفته شود، مانند بیماری­ های روانی استفاده از آزمون ­ها منجر به تشخیص نوع بیماری، و شدت آن در فرد می­شوند.

از جمله این آزمون­ ها باید به تست میلون یا تست mmpi اشاره کرد که علاوه بر چک کردن وضعیت سلامتی روانی فرد در صورت وجود اختلال یا بیماری های روانی آنها را آشکار می­کنند.

آزمون­ های پیش‌­بین همانطور که از نام آن­ها پیداست با توجه به وضعیت و استعدادهای فعلی شخص به دنبال پیش بینی آینده او هستند همچون آزمون ­های راهنمایی شغلی و آزمون­ های راهنمایی تحصیلی که در پایان دوره ­های راهنمایی یا دبیرستان اجرا می­شوند.

طبقه بندی آزمون­ ها از نظر محتوا

از نظر محتوا آزمون­ های روانی را به گروه ­ها و دسته­ های مختلفی تقسیم می­کنند که مرکز روانشناسی کاربردی فرانسه آزمون ­ها را به 9 دسته زیر تقسیم کرده است:

آزمون­ های هوش

اعم از فردی یا گروهی، مدادی-کاغذی، یا عملی، ویژه کودکان و بزرگسالان و…

آزمون­ های استعداد

اعم از استعدادهای وابسته به هوش، استعدادهای حرکتی و ورزشی، استعداهای وابسته به مشاغل ، آزمون­ های رشد و ادراک دیداری، آزمون­ های سنجش استعدادهای هنری و …..

آزمون­ های بالینی

اعم از آزمون­ های اختلالات خواندن یا نارسا خوانی، آزمون­ های اختلال حرکتی، آزمون­ های تشخیص ضایعات مغزی، آزمون­ های حافظه، آزمون ­های عصبی روانپزشکی و….

پرسشنامه شخصیت

اعم از پرسشنامه ­های سنجش علایق، افسردگی، اضطراب، عزت نفس، پندار از خود، خلق و خوی و…. که در آن آزمونگر به دنبال این است که فرد تا چه میزان این ویژگی ­ها را دارا می­باشد.

آزمون ­های فرافکنی شخصیت

از جمله آزمون لکه ­های رورشاخ، آزمون ­های ابداع داستان بر اساس تصاویر، آزمون­ های جملات  یا داستان­ های ناتمام و …..

چک لیست­ های مصاحبه

برای استفاده در جلسات مصاحبه تشخیصی روان پزشکی و مصاحبه استخدامی

ابزار روانسنجی

نیرو سنج ها، دستگاه­ های بیوفیدبک، ابزار سنجش آستانه­ های اختلال حواس و…..

علاوه بر مواردی که ذکر شده آزمون­ های روانی را بر حسب وابسته به فرهنگ بودن یا نبودن، از نظر شیوه اجرا، زمان نمره­‌ گذاری و نوع تفسیر نمره ­ها  به دسته­ های مختلفی تقسیم می­کنند، که این عامل بیانگر این نکته است که دیدگاه ­های مختلفی در مورد دسته بندی آزمون ­های روانی وجود دارد. (امین پور، 1394)

 

کاربرد آزمون­ های روانی

آشنایی با آزمون­ های روانی برای متخصصین روانشناسی از اهمیت زیادی برخوردار است. تقریبا 91 درصد از روانشناسان شاغل با آزمون­ های روانشناختی سرو کار دارند. در یک بررسی صورت گرفته مشخص شده است که در 64 درصد آگهی­ های استخدامی، سنجش به عنوان یکی از شرط­ های لازم مطرح شده است.

همچنین آشنایی با این ابزارها یکی از پیش نیازهای دوره ­های کارآموزی برای دانشجویان روانشناسی است. طبق نتایج این بررسی روانشناسان 10 تا 25 درصد از تایم خود را صرف انجام تست ­های روانشناسی می­کنند.( فتحی آشتیانی، 1396 )

از آزمون­ های روانی در موقعیت­ های آموزشی، راهنمایی تحصیلی و شغلی، در موقعیت ­های بالینی مانند بیمارستان­ ها یا کلینیک­ های روانشناسی ، مشاوران راهنمایی،  روانشناسان بالینی و سایر متخصصان برای هدف­ های مختلف استفاده می­گردد. در ادامه به مهم ترین کاربردهای آزمون­ های روانی اشاره می­کنیم.

 

نتیجه گیری

همانطور که در این مقاله به طور مفصل صحبت کردیم  با اینکه در مبحث طبقه ­بندی آزمون­ های روانی اختلاف نظرهای فراوانی وجود دارد اما همه آن­ها یک نقطه نظر مشترک دارند و آن هم این نکته است که  برای متخصصان حوزه سلامت روان آزمون­ ها همچون عصای دستی برای آن­ها هستند زیرا که می­توانند اطلاعات و داده های وسیعی را در اختیار آن­ها قرار دهند. آزمون­ های روانی سال ­ها مور استفاده قرار گرفته اند و روز به روز نیز کاربرد آنها گسترش بیشتری پیدا می­کند.

 

منابع

عطشان، ماهان، وکیلی کیا، حسین، محمدی، مریم، فریدی وثوق، مرضیه(1396). آزمون های روانی

پاشا شریفی، حسن. (1378). نقش آمون های روانی در راهنمایی و مشاوره

فتحی آشتیانی، علی(1396). آزمون های روانشناختی. موسسه انتشارات بعثت

امین پور، حسن(1394). کاربرد آزمون های روانی، انتشارات دانشگاه پیام نور

سیف، علی اکبر(1392). روانشناسی پرورشی نوین. انتشارات دوران

خروج از نسخه موبایل