در این مقاله خواهیم خواند:
ساقه مغز چیست؟ و چه کارکردی دارد؟
ساقه مغز (Brainstem) قسمتی از مغز است که طناب عصبی نخاع را به مغز متصل می‌کند و بخشی از سیستم عصبی مرکزی (CNS) محسوب می‌شود. ساقه مغز نقش مهم و حیاتی را در برخی از اعمال غیرارادی بدن از جمله تنظیم ضربان قلب، تنفس، فشار خون، کنترل نسبی اعمال دستگاه گوارش، کنترل بسیاری از حرکات کلیشه‌ای بدن، کنترل تعادل و حرکات چشم دارد. ساقه مغز از 3 بخش تشکیل شده است:
- مغزمیانی یا مزونسفال (Mesencephalon)
- پل مغزی (Pons)
- بصل‌النخاع (Medulla Oblongata)
به دلیل ساختارهای عصبی مهمی که در این بخش کوچک از سیستم عصبی متمرکز شده‌اند، حتی ضایعات بسیار کوچک ساقه مغز ممکن است اثرات عمیقی داشته باشند. اختلالات گفتار، اختلال دهلیزی، هوشیاری غیرطبیعی، دیسفاژی و اختلال تنفسی چند نمونه از پیامدهای احتمالی اختلالات ساقه مغز هستند. چنین اختلالاتی می تواند ناشی از ضربه، تومور، سکته مغزی، عفونت و دمیلیناسیون (مولتیپل اسکلروزیس یا ام‌اس) باشد. برخی از کارشناسان از دست دادن کامل عملکرد ساقه مغز را معادل مرگ مغزی می‌دانند.
اجزای ساقه‌ی مغز
مغز میانی
قسمت بالایی ساقه مغز برای تنظیم حرکات چشم بسیار مهم است. همچنین عملکردهای مهمی را در عملکرد حرکتی، به ویژه حرکات چشم، و در پردازش شنوایی و بصری انجام می‌دهد. بخش مزانسفالیک تشکیلات شبکه ای یا سیستم مشبک (Reticular Formation) را در خود جای داده است که همراه با سایر قسمت‌های ساقه مغز، درد، خلق و خو و تنفس را کنترل می‌کند. همچنین در تسهیل تشخیص رفتارهای بالقوه خطرناک، غرایز بقا را نیز ترویج می‌کند.
پل مغزی
پل مغزی بخش نسبتاً کوتاه دیگری از ساقه مغز است که در حفره جمجمه خلفی قرار دارد. ساختار تقریباً 2.5 سانتی متری بر روی استخوان جمجمه، زیر مخچه تنتوریوم قرار دارد. مانند سایر قسمت های ساقه مغز، پل مغزی نقش مهمی در عملکرد سیستم عصبی خودمختار ایفا می‌کند. این سیستم عملکردهای «خودکار» بدن یا کارهایی را که بدون فکر کردن انجام می‌دهید، مانند تنفس و هضم، کنترل می‌کند همچنین سیستم فعال کننده شبکه چرخه خواب و بیداری بدن، هوشیاری و پاسخ های درد را اجرا می‌کند و بخشی از سیستم جنگ یا گریز بدن است.
بصل‌النخاع
بصل النخاع نقش مهمی در انتقال سیگنال ها بین نخاع و قسمت های بالاتر مغز و کنترل فعالیت های خودمختار مانند ضربان قلب، تنفس، بلع، سرفه، عطسه، استفراغ دارد. بخشی از بصل‌النخاع که در استفراغ نقش دارد، توسط سد خونی-مغزی کنترل نمی‌شود. این فقدان محافظت از سد خونی-مغزی به نورون‌های ناحیه اجازه می‌دهد تا با خون تماس پیدا کنند. با انجام این کار، نورون‌های این ناحیه می‌توانند مواد سمی بالقوه در خون را شناسایی کرده و در صورت وجود استفراغ را تحریک کنند. باتوجه به نقش بصل‌النخاع در عملکردهای حیاتی بدن، می‌توان این بخش را به عنوان مهم‌ترین بخش از مغز دانست.
شبکه‌ی مشبک (Reticular Formation)
شبکه مشبک، شبکه وسیعی از نورون هاست که در حفظ هوشیاری و شروع برانگیختگی نقش دارند. این دستگاه عصبی از طناب نخاعی تا دی انسفالون امتداد یافته و قسمت‌های مختلفی از ساقه مغز را در سراسر آن اشغال می‌کند. هسته‌های سازند مشبک در اعماق ساقه مغز در امتداد محور عمودی آن قرار دارند. هسته‌های این شبکه، در تنظیم ریتم شبانه روزی نقش دارند، ماهیچه‌های تنفسی و ضدجاذبه را هماهنگ می‌کند، فعالیت رفلکس را اصلاح می‌کند و همچنین به هماهنگی عضلات بیان صورت کمک می‌کند.
ساقه مغز پایین‌ترین قسمت مغز است که مغز را به نخاع متصل می‌کند. ساقه مغز سیگنال‌هایی را از مغز به بقیه بدن می‌فرستد. بسیاری از عملکردهای ناخودآگاه بدن مانند تنفس و حفظ ضربان قلب را کنترل می‌کند. تومورهای مغزی، سکته‌های مغزی یا آسیب‌های مغزی ممکن است به ساقه مغز آسیب برسانند. می‌توان با اتخاذ عادات سالم مانند ورزش و خوردن یک رژیم غذایی مغذی، خطر ابتلا به این شرایط را کاهش داد.
بصل‌النخاع
بصل النخاع نقش مهمی در انتقال سیگنال ها بین نخاع و قسمت های بالاتر مغز و کنترل فعالیت های خودمختار مانند ضربان قلب، تنفس، بلع، سرفه، عطسه، استفراغ دارد. بخشی از بصل‌النخاع که در استفراغ نقش دارد، توسط سد خونی-مغزی کنترل نمی‌شود. این فقدان محافظت از سد خونی-مغزی به نورون‌های ناحیه اجازه می‌دهد تا با خون تماس پیدا کنند. با انجام این کار، نورون‌های این ناحیه می‌توانند مواد سمی بالقوه در خون را شناسایی کرده و در صورت وجود استفراغ را تحریک کنند. باتوجه به نقش بصل‌النخاع در عملکردهای حیاتی بدن، می‌توان این بخش را به عنوان مهم‌ترین بخش از مغز دانست.
شبکه‌ی مشبک (Reticular Formation)
شبکه مشبک، شبکه وسیعی از نورون هاست که در حفظ هوشیاری و شروع برانگیختگی نقش دارند. این دستگاه عصبی از طناب نخاعی تا دی انسفالون امتداد یافته و قسمت‌های مختلفی از ساقه مغز را در سراسر آن اشغال می‌کند. هسته‌های سازند مشبک در اعماق ساقه مغز در امتداد محور عمودی آن قرار دارند. هسته‌های این شبکه، در تنظیم ریتم شبانه روزی نقش دارند، ماهیچه‌های تنفسی و ضدجاذبه را هماهنگ می‌کند، فعالیت رفلکس را اصلاح می‌کند و همچنین به هماهنگی عضلات بیان صورت کمک می‌کند.
ساقه مغز پایین‌ترین قسمت مغز است که مغز را به نخاع متصل می‌کند. ساقه مغز سیگنال‌هایی را از مغز به بقیه بدن می‌فرستد. بسیاری از عملکردهای ناخودآگاه بدن مانند تنفس و حفظ ضربان قلب را کنترل می‌کند. تومورهای مغزی، سکته‌های مغزی یا آسیب‌های مغزی ممکن است به ساقه مغز آسیب برسانند. می‌توان با اتخاذ عادات سالم مانند ورزش و خوردن یک رژیم غذایی مغذی، خطر ابتلا به این شرایط را کاهش داد.
منابع
britannica.com
clevelandclinic.org
kenhub.com
verywellhealth.com
neuroscientificallychallenged.com
هال, ج. ا. (2011). فیزیولوژی پزشکی گایتون و هال.